زیــــــبا تـەهـــــــــــا
ڕۆڵی ئافره‌تان لە بوارە سیاسییەکان یەکێکە لە فاکته‌ره بنەڕەتییەکان بۆ پێشکەوتنی کۆمەڵگه‌و دیموکراسی. له‌و كۆمه‌ڵگه‌یانه‌ی ئافره‌تان پێگه‌یه‌كی به‌هێزتر و كاریگه‌رییان له‌كۆمه‌ڵگه‌دا هه‌یه، ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌یانه له‌زۆر ڕه‌هه‌نده‌وه له‌پێشترن، ئه‌م بۆچوونه‌ی ده‌رئه‌نجامی ئه‌و توێژینه‌وانه‌یه كه له‌سه‌ر ڕۆڵی كاریگه‌ری ئافره‌تان كراوه كاتێك له‌ناو پرۆسه‌ی سیاسی وڵاتدا به‌هێزن و خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات و پێگه‌یه‌كی تایه‌تمه‌ندن.
به‌شداری ئافره‌تان له‌ناو پرۆسه‌ی سیاسی، مێژووییه‌كی پڕ سه‌خت و ناهه‌مواری تێپه‌ڕاندووه و له‌هه‌ریه‌كێك له‌قۆناغه‌كان كۆمه‌ڵێك ده‌ستكه‌وت و به‌رئه‌نجامی ئه‌رێنی هه‌بووه. به‌پێی هه‌ریه‌كێك له‌بارودۆخی سیاسی وڵات ده‌ستكه‌وت و سومه‌ندییه‌كانی ئافره‌تانیش ده‌گۆڕێت، به‌ڵام به‌كۆی گشتی خه‌باتی سیاسی ئافره‌تان هه‌تا ئه‌م سه‌رده‌مه‌ش بۆته سه‌رچاوه‌یه‌ك بۆ پێشخستن و په‌ره‌سه‌ندنی ته‌واوی كایه جیاوازه‌كانی كۆمه‌ڵگه، له‌م ڕوانگه‌وه ده‌توانین ئه‌و ڕاستیه ببینین كه ئافره‌تان ئه‌گه‌رچی له‌به‌رامبه‌ر پیاوان دره‌نگتر به‌شداری كاری سیاسیان كردووه، به‌ڵام به‌رهه‌م و جێده‌ستیان له‌هه‌ندێك كاتدا له‌پیاوان باشتر و له‌پێشتره.
بەشداریکردنی ئافره‌تان لە سیاسەت تەنها مافێکی سه‌ره‌تایی نییە، بەڵکو پێویستییەکی گرینگە بۆ دروستکردنی کۆمەڵگه‌یەکی دادپەروەر و پێشکەوتوو. کاتێک ئافره‌تان دەنگیان لە بڕیاردان و بەڕێوەبردنی کاروباری گشتیدا هه‌یه، تەواوی کۆمەڵگه سوودمەند دەبێت، هه‌روه‌ك له‌م خاڵانه زیاتر ڕوون ده‌بێته‌وه:
1. چاره‌سه‌ركردنی گرفته‌كانی کۆمەڵگه: ئافره‌تان ئه‌زموونی جیاواز و بینینی تایبەتیان هەیە سەبارەت بە ڕووداو و گرفتەکانی كۆمه‌ڵگه. کاتێک ئافره‌تان لە پەڕلەمان، حکوومەت و دامەزراوە سیاسییەکاندا نوێنەرایەتی دەکرێن، دەنگی ئەو بەشانەی کۆمەڵگه دەگەیەنن کە لەوانەیە به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان په‌راوێز خرابن. ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی به‌شداری سیاسی ئافره‌تان ده‌بێته میكانیزمی چاره‌سه‌ركردنی كێشه و ئاریشه‌كانی كۆمه‌ڵگه.
2. نه‌هێشتنی گەندەڵی و بەهێزکردنی دیموكراسی: لێکۆڵینەوەکان نیشان دەدەن کە بەشداریکردنی ئافره‌تان لە كاری ده‌وڵه‌تداریدا گەندەڵی کەم دەکاتەوە. ئافره‌تان بە شێوەیەکی گشتی خەریکی گرتنه‌به‌ری ڕێگه‌ی دادپەروەرانەن لە بڕیاردان و کارکردن، هەروەها زیاتر گرینگی دەدەن بە شەفافیەت و بەرپرسیارێتی. ئەمەش دەبێتە هۆی بەهێزتربوونی دامەزراوە دیموکراسییەکان و زیادکردنی متمانەی خەڵک بە حکوومەت.
3. پەرەپێدانی ئابووری: بەشداریکردنی ئافره‌تان لە سیاسەتدا بە راستەوخۆیی کاریگەری ئەرێنی لەسەر پەرەپێدانی ئابووری هەیە. کاتێک ئافره‌تان لە پێگەی بڕیارداندان، زیاتر گرنگی دەدەن بە سەرمایەگوزاری لە خوێندن و تەندروستی و پاراستنی خێزان. ئەو سیاسەتانەش کە پاڵپشتی ئافره‌تان دەکەن لە بازاری کارکردندا، وەک مۆڵەتی دایکایەتی و خزمەتگوزاریی منداڵپارێزی، هەموو ئه‌وانه ده‌بنه هۆی به‌هێز بوونی ئاستی ئابووری وڵات.
4. نموونەی ئەرێنی بۆ نەوەکانی داهاتوو: ئافره‌تانی سیاسەتمەدار نموونە و پێشه‌نگن بۆ كچان و ئافره‌تانی دیكه. ئەوان ده‌توانن ئه‌و وێنایه بخه‌نه‌ڕوو كه ئافره‌تان دەتوانن لە هه‌موو بوارێکدا سەرکەوتوو بن و ڕۆڵی گرینگیان هه‌بێت لە بەڕێوەبردنی کاروباری کۆمەڵگه‌دا. ئه‌مه‌ش ده‌بێته ڕێنیشانده‌رێك بۆ ئه‌و ئافره‌تانه‌ی ده‌یانه‌وێت له‌ناو پرۆسه‌ی سیاسیدا به‌شداری بكه‌ن.
5. چارەسەری گرفتە کۆمەڵایەتییەکان: ئافره‌تان بە شێوەیەکی سروشتی زیاتر تێگەیشتنیان هه‌یه له ئه‌و به‌ربه‌ست و ڕێگرییانه‌ی كه ڕووبەڕووی ئافره‌تان و پێداویستییەکانی منداڵان ده‌بنه‌وه. بەشداریکردنیان لە سیاسەتدا دەبێتە هۆی ئەوەی ئەو گرفتانە بە شێوەیەکی کارا چارەسەر بکرێن و یاسا و سیاسەتەکان لەگەڵ ڕاستییەکانی ژیانی ڕۆژانەدا بگونجێنن، هه‌وڵ ده‌ده‌ن له‌ناو دامه‌زراوه‌كاندا به‌تایبه‌ت له‌ناو په‌رله‌ماندا له‌ڕێگه‌ی دانانی یاسای گونجاو و سه‌رده‌میانه‌وه چاره‌سه‌ر بۆ ئه‌و كێشانه بدۆزنه‌وه كه چه‌ندین ساڵه ئافره‌تان به‌ده‌ستیانه‌وه ده‌ناڵێنێت و بۆته ئاسته‌نگ بۆ پێشكه‌وتنی ئافره‌تان.
له كۆتاییدا ده‌توانین ئه‌وه بڵێین کاتێک هه‌ردوو ڕه‌گه‌ز لە پڕۆسەی سیاسیدا بەشدار دەبن، ئەوکات کۆمەڵگه لە ڕاستیدا هاوسەنگ و نوێنەرایەتیکراو دەبێت. ئەمەش واتایەکی گرینگی هەیە بۆ یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی و دروستکردنی ئاشتی و سەقامگیری، چونكه به‌شداری یه‌كسانی ئافره‌تان و پیاوان له سیاسه‌تدا ده‌بێته هۆكاری چه‌سپاندنی دادپه‌روه‌ری و یه‌كسانی له‌كۆمه‌ڵگه‌دا، به‌م هه‌نگاوه‌ش سه‌رجه‌م ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵگه سوودمه‌ند ده‌بن.