زیــــــبا تـەهـــــــــــا
دامەزراندنی یەکێتیی ئافرەتانی کوردستان لە ساڵی 1952 وەک پێویستییەکی پێکهاتەیی لە کۆمەڵگهی کوردستانی لهسهر ڕاسپاردهی بارزانی نهمر بنیادنرا. زەروورییەتی بوونی ئەم ڕێکخراوە لە سەرەتادا لە چوارچێوەی فەراهەمکردنی پەروەردە و ڕۆشنبیری بۆ ئافرهتان و تێکەڵکردنیان لە خەباتی نەتەوەیی و گشتیدا خۆی دەبینییەوە. دیدگای سەرەتایی یهكێتی ئافرهتانی كوردستان زیاتر ئاراستەی گۆڕانی کەسایەتی و ڕۆشنبیرکردن بوو، ئامانجیان ئەوە بوو کە لە ڕێگەی زیادکردنی خوێندەواری و بڵاوکردنەوەی هۆشیارییەوە، ئافرەتان لەو کۆتوبەندانەی نەریت ڕزگار بکەن کە ڕێگر بوون لەبەردەم بەشدارییان لە كاری دەرەوەی خێزان. ئەم دیدگا سەرەتاییە بنەمایەکی فیکری و پەروەردەیی بەهێزی دامەزراند. بەڵام، دوای ڕاپەڕین و دامەزراندنی قەوارەی هەرێمی کوردستان، دیدگای ڕێکخراوەکە گۆڕانێکی ستراتیژی و گرنگی بەسەردا هات بۆ دیدگایەکی دامەزراوەیی و یاسایی. یەکێتیی ئافرهتانی كوردستان گوازرایەوە بۆ قۆناغی داواکردنی مافە فەرمییەکان و چەسپاندنیان لەناو چوارچێوەی یاسایی و حکوومیی هەرێمدا. ئەم گۆڕانکارییە دیدگایە وایکرد کە یەکێتیی ئافرهتانی كوردستان ببێتە هێزێکی کاریگەر بۆ هاندانی یاسادانان و بەشداریی لە پرۆسەی داڕشتنی سیاسەتی گشتیدا بکات، بەمەش ئەرکی خۆی لە هێنانە دەرەوەی پرسی ئافرهتان لە بابەتی تایبەتەوە بۆ بابەتی سیاسەتی گشتی بەدی هێنا. ئەم دیدگا فرە قۆناغە، زەروورییەتی یەکێتیی ئافرهتانی كوردستان وەک نوێنەرێکی فەرمی بۆ پرسی ئافرهتان تا ئەمڕۆ دەهێڵێتەوە.
دەستکەوتەکانی یەکێتی ئافرەتانی کوردستان بە شێوەیەکی سەرەکی لەسەر ئاستی یاسادانان و نوێنەرایەتیدا قورساییان هەیە. یەکێتییەکە بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ ڕۆڵی بینیوە لە دەرچوونی یاساکانی وەک یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی (ژمارە ٨ی ساڵی ٢٠١١). ئەم یاسایە وەک چوارچێوەیەکی یاسایی پێشەنگ نەک تەنها توندوتیژی جەستەیی، بەڵکو توندوتیژی دەروونی و ئابووریشی قەدەغە کرد و بەمەش هێڵێکی سووری بۆ ڕێگەپێدان بەم جۆرە کردانە کێشا و میکانیزمی فەرمی بۆ سزادانی ئەنجامدەران دابینکرد. هاوکات، یەکێتیی ئافرهتانی كوردستان ڕۆڵێکی یەکلاکەرەوەی بینی لە چەسپاندن و پاراستنی سیستەمی کۆتای ئافرهتان لە پەرلەمانی کوردستان و ئەنجومەنی پارێزگاکاندا. ئەم کۆتایە، سەرەڕای ڕەخنە زانستییەکان سەبارەت بە سروشتی ژمارەیی نوێنەرایەتی، بەڵام بوونی ئافرهتان لەناو سەنتەرەکانی بڕیاردان مسۆگەر دەکات و دەبێتە دەروازەیەک بۆ دەنگدانەوەی کێشە جێندەرییەکان. جگە لە چاکسازیی یاسایی، لەسەر ئاستی جێبەجێکردن، یهكێتی ئافرهتانی كوردستان بەردەوام کار لەسەر دابینکردنی خزمەتگوزارییە یاساییەکان دەکات وەک ڕاوێژی یاسایی خۆڕایی و پێکهێنانی سەنتەرەکانی داڵدەدان و فریاگوزاری، کە ئەمەش کاریگەریی یاساکان لەسەر زەمینە فراوانتر دەکات و یارمەتی قوربانیان دەدات بۆ دەستڕاگەیشتن بە دادپەروەری. ئەم میکانیزمانە وا دەکەن کە ستراتیژیی یەکێتیی ئافرهتانی كوردستان تەنها پشتی بە چاکسازیی لەسەرەوە نەبەستووە، بەڵکو لە ڕێگەی توانادارکردنی ئافرهتان لە خوارەوە و گەیاندنیان بە دامەزراوە فەرمییەکان، کار بۆ چەسپاندنی یاسا دەکات.
دیدگای ستراتیژیی ئێستای یەکێتیی ئافرەتانی کوردستان گۆڕاوە بۆ دیدگایەکی فراوان و فرەڕەهەند کە جەخت لەسەر بەهێزکردنی ئابووری و گشتگیرکردنی جێندەر دەکاتەوە. یەکێتیی ئافرهتانی كوردستان تێگەیشتووە کە سەربەخۆیی ئابووری کلیلێکی سەرەکییە بۆ هێنانەدی یەکسانی و کەمکردنەوەی مەترسییەکانی توندوتیژی، چونکە وابەستەیی دارایی سەرچاوەیەکی سەرەکیی نایەکسانییە. لەم ڕوانگەیەوە، هەوڵەکانی چڕ کردووەتەوە لەسەر: یەکەم، پشتیوانیکردنی پڕۆژە بچووکە کارگێڕییەکانی ئافرهتان و دابینکردنی خولی ڕاهێنان بۆیان. دووەم، کارکردن لەگەڵ کەرتی تایبەت بۆ دۆزینەوەی میکانیزمی دابینکردنی قەرزی ئاسان بە ئافرهتان. لەسەر ئاستی دامەزراوەیی، دیدگاکە داوا دەکات کە پرسی جێندەر وەک بەشێکی دانەبڕاو بچێتە ناو گشت دامەزراوە حکوومییەکان، بە تایبەتی لە ڕێگەی پەیڕەوکردنی ڕێبازی بودجەسازیی وەڵامدەرەوەی جێندەری. ئەم ڕێبازە زانستییە ئەوە مسۆگەر دەکات کە تەرخانکردنی بودجەی گشتی لە هەموو وەزارەتەکاندا، بە شێوەیەکی یەکسان و دادپەروەرانە خزمەت بە پێداویستییەکانی ئافرهتان و پیاوان بکات.
سەرەڕای هەوڵە مێژوویی و ستراتیژییەکانی یەکێتیی ئافرەتانی کوردستان، ڕێکخراوەکە بەردەوام ڕووبەڕووی چەندین ئاستەنگی پێکهاتەیی و کلتووری دەبێتەوە کە کاریگەرییەکانی سنووردار دەکەن. یەکەم و قورسترین ئاستەنگ بریتییە لە بەرگریی کلتووری و نەریتی لە بەرامبەر گۆڕانکاری. عەقڵییەتی باوکسالاری هێشتا وەک هێزێکی ڕێگر کار دەکات، بە تایبەتی لە بواری یاسای باری کەسێتی و پرسەکانی وەک میرات و فرەژنی. ئەم بەرگرییە تەنیا لەناو خەڵکی گشتیدا نییە، بەڵکو دەچێتە ناو دامەزراوە جێبەجێکارەکانی یاساوە، کە ئەمەش دەبێتە هۆی لاوازی میکانیزمەکانی جێبەجێکردن. زۆرێک لە دامەزراوە فەرمییەکان هێشتا بە تەواوی ڕاهێنانی پێویستیان نییە لەسەر تێگەیشتنی جێندەری بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ دۆسییە هەستیارەکاندا، کە ئەمەش کاریگەریی یاسای توندوتیژی سنووردار دەکات. لە ڕووی ئابوورییەوە، ئاستەنگی گەورە بریتییە لە لاوازی ژێرخانی دارایی بۆ دابینکردنی قەرزی ئاسان بە ئافرهتان، کە ئەمەش پڕۆژەکانی سەربەخۆیی ئابووری پەک دەخات. ئەم ئاستەنگانە پێویستیان بەوە هەیە کە یەکێتیی ئافرهتانی كوردستان کار لەسەر فراوانکردنی گوتاری هۆشیاری بکات بۆ گۆڕینی تێڕوانینی کۆمەڵایەتی و کارکردن لەگەڵ هەموو سێکتەرەکانی کۆمەڵگهدا بۆ زاڵبوون بەسەر ئەم ئاڵنگارییانهدا.
بۆ داهاتوو، دیدگای یەکێتیی ئافرەتانی کوردستان چەند ئەرکێکی سەرەکی دهگرێته ئەستۆ بۆ بەدیهێنانی یەکسانیی تەواوەتی. یەکەم، پێویستە کارکردن لەسەر گۆڕینی یاسا بنەڕەتییەکان وەک یاسای باری کەسێتی قوڵتر بکرێتەوە و جەخت لەسەر یەکسانی تەواو لە مافی میرات بکرێتەوە. دووەم، دەبێت ستراتیژییەتێک پەیڕەو بکرێت بۆ گۆڕینی بەها کلتوورییەکان لە ڕێگەی چاکسازیی پەروەردەیی و ڕاگەیاندنییەوە. ئەمەش بە واتای کارکردن دێت لەگەڵ وەزارەتەکانی پەروەردە بۆ لابردنی چەمکە نەریتییەکان لە کتێبەکانی خوێندن و جێگیرکردنی فەرهەنگی یەکسانی. سێیەم، یەکێتیی ئافرهتانی كوردستان پەرە بە نوێنەرایەتیی جیاوازەکان دهدات و فرەیی لەنێو ئافرەتاندا لەبەرچاو دهگرێت ههرچهنده لهپێشوودا كاری لهسهر كردووه بهڵام بۆ ئاینده فراوانتری دهكات، وەک ئافرهتانی خاوهن پێداویستی تایبهت، ئافرهتانی گوندەکان، و ئافرهتانی توێژە کەم دەرامەتەکان، بۆ دڵنیابوون لەوەی کە بەرنامەکانیان هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگه لەخۆدەگرێت. ئەم فراوانکردنی گوتارە، دیدگای یهكێتی ئافرهتانی كوردستان دەگوازێتەوە لە دامەزراوەیەکی چارەسەرخوازی بۆ هێزێکی گۆڕانکاریی پێکهاتەیی کە یەکسانی جێندەری لە هەموو ئاستەکانی کۆمەڵگهدا دەچەسپێنێت. بە گشتی، ڕۆڵی یەکێتیی ئافرهتانی كوردستان وەک هێزێکی مێژوویی بۆ قۆناغی داهاتوو بریتییە لە دڵنیابوون لەوەی کە یاساکان بە شێوەیەکی یەکسان جێبەجێ دەکرێن و کلتوور پشتیوانی لە یەکسانی دەکات.