هۆشیار سیوەیلی
حکوومەتی فیدراڵی عێراق بڕیاری ڕاگرتنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستانی داوە. ئەگەر بتوانێت ئەم بڕیارەی جێبەجێ بکات یان نا، هیچ لەو ڕاستییە ناگۆڕێت کە قووت و گوزەرانی خەڵکی کوردستان لە لایەن دەسەڵاتدارانی بەغداوە وەک بارمتە بەکاردەهێنرێت. بارمتە بەرامبەر بوون و مانەوەی کوردستان وەک هەرێمێکی دەستووری. ئەوان ئەوەی هەمانە بە زیادی دەزانن و ئەوەشی لە بەغدای وەردەگرین بە ماف و شایستەی ئێمەی نازانن. ئەم ئەقڵیەت و تێڕوانینەش کۆنە و سەد ساڵ زیاترە گەلی کورد هەوڵی گۆڕینی دەدات لە ڕێگەی دامەزراندنی عێراق لەسەر بنەما گرنگەکانی دیموکراسی و دوور لە شۆڤێنیزم و نکۆڵیکردن لە مافەکانی کورد، بەڵام سەرکەوتوو نەبووین.
هەموو حکوومەتەکانی دوای ساڵی ٢٠٠٣ و بەتایبەتیش لە کابینەی دووەمی مالیکییەوە هەوڵیانداوە دەستوور بە شێوەیەکی (ئینتیقائی) جێبەجێبکەن. ئەو ماددە و بڕگانەی لە بەرژەوەندی بەغدایە جێبەجێبکەن و ئەوانەشی مافی هەرێمی کوردستان دەپارێزن پشتگوێبخەن. درووستکردنی کێشە و ئاستەنگ و کۆسپەکان تەنیا لە بواری بودجە و مووچەدا نین، بەڵکو هەموو بوار و ماددەکانی تری گرتۆتەوە کە پەیوەندییان بە هەرێمەوە هەیە. جێبەجێنەکردنی ماددەی ١٤٠ و هەڵوەشاندنەوەی یاسای نەوت و غازی هەرێم و دروستنەکردنی ئەنجوومەنی هەرێمەکان و هاوکارینەکردنی هێزی پێشمەرگە و بێبەشکردنی کوردستان لە هاوکاری و قەرزە نێودەوڵەتییەکان تەنیا چەند نموونەیەکن لەو بوارانەی کە غەدر و زوڵم لەهەرێم کراوە.
ڕاستە کە دەبێت هەوڵەکان بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەولیر و بەغدا بەردەوام بن و هەموو ئامراز و ڕێگەیەکی یاسایی و سیاسی و دیپلۆماسی بخرێنە گەڕ لەو ڕوەوە، بەڵام دەبێت ئەو ڕاستییەش بزانین کە پشتبەستنی تەواو بە بەغدا پێگەی هەرێم لاواز دەکات و گوشارەکانی حکوومەتی فیدراڵی بۆ سەر هەرێمی کوردستان زیاتر دەکەن. کەواتە پشتبەخۆبەستن و ڕێکخستنەوەی داهات و سەرچاوە داراییەکانی هەرێم و پێشخستنی کوردستان لە هەموو بوارەکانی وزە و کشتوکاڵ و پیشەسازی و گەشتوگواز و بوارە گرنگەکانی تر نەک تەنیا دەبنە هۆی پێشکەوتن و پەرەسەندنی زیاتری کوردستان و باشترکردنی ژیان و گوزەرانی خەڵک، بەڵکو پێگەشمان بەرامبەر بەغدا بەهێز تر دەکەن.
هەروەک سەرۆک مەسعود بارزانی دوای کشانەوەی هێزەکانی ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا لە ئەفغانستان و کاریگەریی ئەو کشانەوەیە لە سەر عێراق و هەرێمی کوردستان ووتی: (هەر میللەتێك ئەگەر پشت بە خۆی و تواناكانی خۆی نەبەستێت هەمیشە ئەگەری هەڕەشە و لەناوچوونی لەسەرە. پاڵپشتیی خەڵكیش ئەو كاتە بەهای هەیە و كاریگەر دەبێت كە بە خۆمان هەبین و ئیرادەمان هەبێت). رۆزڤێڵت، سەرۆکی پێشووتری ئەمریکا دەڵێت (خراپترین شت کە فێری کەسێکی بکەیت ئەوەیە کە پشت بە خەڵکی تر ببەستێت.) هیچ گومانی تێدا نییە ئەوان نایانەوێت هەرێمی کوردستان لە هیچ ڕویەکەوە بگاتە ئاستی خۆبژێوی و پشت بەخۆی ببەستێت. ئەوان دەیانەوێت گەلی کورد هەمیشە ماسی خۆر بێت و فێری ڕاوەماسی نەبێت. دژایەتیکردنی گرێبەستەکانی نەوت و غازی هەرێم و هەڵوەشاندنەوەی یاسای نەوت و غاز بۆ نەهێشتنی سەربەخۆیی ئابووری و نەهێشتنی ئەو ژێرخانەیە کە بنەماکانی پشتبەخۆبەستن بەهێز دەکەن.
پشتبەخۆبەستن لەم دۆخەی ئێستای کوردستاندا ئەوە دەخوازێت کە یەکێتی و یەکڕیزی نێوخۆ پتەو بکرێت. ئەمەش تەنیا لە ڕێگەی کاراکردن و بەهێزکردنی دامەزراوە و دەزگا یاسایی و دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستانەوە دەبێت. گەورەترین و گرنگترین دەزگایانی هەر وڵاتێک بریتین لە دادوەری و یاسادانان و جێبەجێکردن. بۆیە وەگەڕخستنی پەرلەمان و پێکهێنانی حکوومەتی نوێ لە ئەرکە سەرەکییەکانی حیزبەکانە. هیچ چوارچێوە و دامەزراوەیەک لە دەرەوەی پەرلەمان و حکوومەت ناتوانێت نوێنەرایەتی گەل بکات. دەبێت دانانی دەستوورێک بۆ هەرێمی کوردستان لە کارە سەرەکییەکانی پەرلەمان بێت بۆ ئەوەی ئەو دەستوورە چەسپێنەری پرینسیپەکانی یەک هەرێم و یەک پەرلەمان و یەک حکوومەت و یەک هێزی پێشمەرگە بێت.