مەھدى حەسەن موراد
جەژنا جەمایێ دبتە درێژترین جەژنا مە ئێزدیان و دكەفتە رۆژا (٦-١٢)مەها(١٠) دەھ ب هژمارا زاینی رێورەسمێن ڤێ جەژنێ گەلەكن ئانكو بۆ ماوەیێ هەفت رۆژان ل پەرستگەها لالش دئێنە گێران، دیسان پەیوەندی ب سروشتی را هەبوویە، و گرێدایى ھەر سێ قوناغێن ئێزدیاتى تیرا دەرباس بى یە ھندەك رێ و رەسم ل ڤێ جەژنێ د گرێدایى دەسپێكا دیروكا ئێزدیاتیى و سەردەمێ خوداوەندانا نە وبتایەت رێ و رەسما هەرە دیار ل ڤێ جەژنێ قوربانیكرنا (گا) یە ژبۆ خوداوەندێ رۆژێ (شێشم / شێشمس) د ئێزدیاتیێ دا مەزنترین خوداوەن دە. دیسا ھندەك رێ و رەسم دناڤا ڤێ جەژنێ ذا دھێنە گێران د گرێدایى قوناغا دوویێ ژ دیروكا ئێزدیاتێ نە ئەو ژى ڤەدگەرێت بو سەر دەمێ نەبى ئیبراھیم بابێ نەبیا و خودێ ناسینى ، ھەر وەسا تشتێ ھەرى بالكێش ل ڤێ جەژنێ یى دیار رێ و رەسمێن قەدەم ڤەگوھاستنا شیخادى یە گیانێ من گورى و ھندەك ژ رئ و رەسمێن وى سەردەمى یە دبێژنێ قوناغا سێ و قوناغا نوژەنكرنا ئێزدیاتیێ، لەوا ل ڤێ جەژنێ گەلەك بوچوون و دیتن ھەینە ئەڤە ژى ڤەدگەرێت بو كەڤانانیا ڤێ جەژنێ و رێ و رەسمێن وێ دبنە بەلگە بو دیروكا كەڤناتیا ئێزدیاتیێ و قوناغێن ئێزدى تیرا دەرباس بى ل ڤێ جەژنێ د ھێنە دیاركرن، ئێزدی قەستا پەرستگەها پیرۆزا لالش دكن و رێ و رەسمێن ڤێ جەژنێ ب ڤی تەرزێ ل خوارێ دئێنە گێران:
١- بەری جەژنێ ب رۆژەكێ یان ب دوو رۆژا، سەردەریێن خاس و چاكا ل پەرستگەهێ ئامادەدبن،ژبۆ پێشوازیا مێڤان و مریدێن خۆ.
٢- بەری جەژنێ ب رۆژەكێ، دیندارێن ئێزدیان ل پەرستگەها لالش بەرهەڤ دبن، ژبۆ گێرانا رێ و رەسمێن جەژنێ.
٣- هەر ئێزدیەكی ل پەرستگەهێ ئامادەبت دڤێت ل مەزارگەھێن شیخادی و شێخ فەخر و شێشمس وكانیا سپی و زمزمێ و شێخ و پیرێن خۆ زیارەتی بت.
٤- ل هەموو رۆژێن جەژنێ: أ- سەرەدەرێن هەموو خاسا سماتێ چێدكەن. ب- قوال سبەیكا بەری رۆژهەلاتێ بەیتا جندی و بەیتا سبێ و ل هێڤارا بەیتا هێڤاری دگەل دەف و شبابا دسترێن. ج- هێڤاران چرایێن خاس و نیشانگەها ڤێدخن. د-دیسان ل هێڤارا پشتی رۆژئاڤا سەما ل جەلسێ دئێتە كێشان. ھ- هەر دیسا ل هێڤارا و پشتی بەیتا هێڤاری رێو رەسمێن قنتارێ دئێنە گێران.
٥- پەری سواركرن: پەرۆیەكی رەنگینە لسەر مەزارگەهێن خاس و چاكا دئێتە دانان و ل جەژنا جەمایێ ب ئاڤا كانی یا سپی دئێنە مۆركرن و سواركرن، ئەڤ رێورەسم ل رۆژا چارێ ژ جەژنێ دئێنە گێران پەری ئێك ئێكە دئێنە سواركرن پشتی پەری ب ئاڤا كانیا سپی دئێتە مۆركرن، فەقیر پەریێ ددانێتە سەر سەرێ وی كەسێ بڤێت وێ پەریێ سواركت و دوو قەوال دەف و شبابا لێدخن، دەمێ د گەهنە جەم بابێ شێخ دێ پەریێ ژێ وەرگرت هەتا د گەهتە دەریێ قاپی یا شێخادی میرێ شێخا دێ ژێ وەرگرت و گەهینتە جەم بەرێ شباكێ، هۆسان رێو رەسمێن پەری سواركرنێ ب داوی دئێن، پەریێن دئێنە سواركرن ئەڤەنە:پەریا شێخادی – پەریا شێخ حەسەن- پەریا شێشمس- پەریا شێخ فەخر – پەریا شێخوبەكر – پەریا ستیائێس -و ئەو كەسێن دچنە لالش پەریا گرێددەن.
٦- قەباغ: رێو و رەسمێن وێ ل رۆژا پێنجێ ژ جەژنێ دئێنە گێران، كو هەر سێ ئێلێن (ماموسی- قاییدی- ترك) پشكداریێ تێدا دكن، ئەوێن ژ ڤان هەر سێ ئێلان دئێنە دەست نیشانكرن، دگەل قەوال و هلگرێ چەقەلتویێ و هلگرا تاوا بخوورێ ل جەلسێ كۆم دبن و ب رێز بەرەف (بەرێ قەباغێ) كو دكەفتە سەر چیایێ عەرەفاتێ ب رێ دكەڤن و ب ڤی شێوەی: هلگرێ چەقەلتویێ-قەوال – هلگرا تاوا بخوورێ-زەلامێن چەكدار و لپێ هەموویان كچ و ژن دێ چن هەتا د گەهنە (بەرێ قەباغێ) ل چیایێ عەرەفاتێ، زەلامێن چەكدار ب رێز دبن و سێ شێلكێن تەڤنگا د هاڤێژن،پاشی ددەرگەهێ میر را دچنە ژۆر و ل جەلسێ كۆم دبن و دیلانەكا هەفت رێزی لبەر دەنگێ دەف و شبابا دگێرن، هەر د وی دەمی دا مجێور (فەقیر) گایەكی ژ گای كوژێ بەرددەت و ئێك ب دەنگەكی بلند گازی دكت ( گای چوو) هەموو دیلانێ بەرددەن و ب رەخ گای دكەڤن و گای دناڤ خەلكێ را دبۆرینن و دبەنە مەزارگەهێ شێشمس و سەرژێ دكن و گۆشتێ وی دكەنە سمات، پاشی سەردەریێ مەزارگەهێ شێشمس، پەروكەكی ب ئاڤا كانی یا سپی مۆردكت، و بۆ پشكدارێن ڤێ رێو رەسمێ دكەتە خەلات، ئێك ژوان پشكداریا وی خەلاتی ددانێتە سەر سەرێ خۆ و هەموو پێكڤە بەر ب چیایێ عەرەفاتێ ددەنە رێ و دیلانەكا تایبەت د گێرن وپاشی دچنە بەر پیرێ ئیسیبیا و هەر ئێك چقەكی دارێ ب بەر سەرێ خۆ ڤە یان ددەستێ خۆ دكت و ژ چیایی دئینە خوارێ و ل جەلسێ دیلانا دیلانا هەفت رێزی جارەكا دی دگێرن و میرێ شێخا ژی وان خەلات دكت ئەڤێن پشكداری ڤان رێو رەسما بووین.
٧- بەرێ شباكێ: ژ چەند خەلەكێن توونجی و بەركەكێ ودوو دارا پێك دئێت ، دەمێ سواركرن شێوەكی لاكێشەیی وەردگرت و مینا دارەبەستێ لێ دئێت،هێڤارا جەژنێ بەرێ شباكێ ژ گوندێ بەحزانێ دئیننە پەرستگەها پیرۆزا لالش و ل جەم پرا سەراتێ ، بابێ شێخ و قەوال و هندەك دیندارێن دی و هلگرێ چەقەلتوورێ و هلگرا تاوا بخوورێ دچنە پێشیێ و ل بەر دەنگێ دەف و شبابا دبەنە كانی یا سپی، رۆژا پێنجێ ژ جەژنێ میرێ شێخا و هندەك دیندار دێ بەرێ شباكێ ژ كانی یا سپی ئینن و بەنە رواقا شیخادی و ب ئامادەبوونا میرێ شێخا و بابێ شێخ و هلگرێ چەقەلتوورێ و هلگرا تاوا بخوورێ و هندەك زەلامێن ئێلا (بەرگەعیا) ل بەر دەنگێ دەف و شبابا و رێزگرنا قەولێ تەختا، بەرێ شباكێ دئێتە لێكدان، ل رۆژا شەشێ ژ جەژنێ، پتریا ریهسپیێن ئێلێن ئێزدیا و ئەوێن بكری نهۆ مە بەحس ژێ كری لدۆر بەرێ شباكێ، لرواقا شیخادی كۆم دبن و بەرێ شباكێ مۆردكن و سێ جارا دێ هلینن و دانێن و ل بەر دەنگێ دەف و شبابا ب ئاوازەكا مەلوول لسەر ملا دبەنە سەر حەوداكەلۆكێ و ئاڤا وێ مۆردكن، پاشی ڤەدگەریننە رواقا شیخادی، دیوانا بەرێ شباكێ ل جەم سندروكا شیخادی سێ جارا د هلینن و ددانێن و د هێلن، ل رۆژا هەفتێ ژ جەژنێ، بەرێ شباكێ د زڤریننە بەحزانێ و ل مالەكا شەمسانی خزنە دكن، هەر وەسا دڤێ رۆژێ دا تاووسێ جوان دكن، ب ڤی تەرزی رێورەسمێن جەژنا جەمایێ ب داوی دئێن.
ژێدەر: پەرتۆكێن پەروەردا ئێزدیاتیێ، مامۆستایێ ئایینی پیر خەلات و مامۆستا زهیر عەرەب.