هەولێر-KDP.ino-  تێنیییەکی سەرەکی کە رووبەڕووی دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق دەکرێتەوە، ئاستی بڕوانامەکانیانە و، شارەزایانی یاسایی پێیان وا نییە ئەو دادوەرانە لە ئاست شرۆڤە و بڕیاردان لەسەر ماددە دەستوورییەکان بن.

دادگای باڵای فیدراڵی لە نۆ ئەندام پێک دێت کە دووانیان کوردن. لە سی ڤیی ئەو دادوەرانە کە لای ماڵپەڕی پارتی دیموکراتی کوردستانە، دیارە تەنیا یەک دادوەر (جەعفەر ناسر حوسێن) هەڵگری بڕوانامەی ماستەرە لە بواری یاسا و، هەشتەکەی دیکە هەموویان تەنیا بڕوانامەی بکالۆریۆسیان هەیە.
هەروەها چوار لەو نۆ دادوەرە، لە هەرێمی کوردستان و دادگاکانی هەرێمی کوردستاندا کاریان کردووە.
لە ساڵی ٢٠٠٥ کە دادگای فیدراڵی دامەزراوە، تا ئێستا گۆڕانگاریی لە پۆست و یاسای تایبەت بەو دادگایە نەکراوە.
لەو خوولەی پەرلەماندا، پرۆژەیاسایەک بۆ ئەو دادگایە چووە ناو لیژنە تایبەتەکانی پەرلەمانی بەغدا. بەپێی پرۆژەکە، دەبێ دادوەران جیا لە ئەزموون، هەڵگری بڕوانامەی باڵای یاسایی بن.
(زانا رۆستایی) ئەندامی لیژنەی یاساییی پەرلەمانی عێراق جەخت لەوە دەکاتەوە کە "بەهۆی نەبوونی بڕوانامەی باڵا لە بواری یاسا و دەستوورەوە، دادوەرانی دادگای فیدراڵی نەیانتوانیوە بە باشی شرۆفەی دەقە دەستوورییەکان بکەن و بڕیاری لەسەر بدەن."

خستنەژێر پرسیاری دەستووری و یاسایی دادگا
دوابڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی لەبارەی ریفراندۆمی سەربەخۆییی کوردستانە، ئەوە بوو کە "ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆییی کوردستان دەستووریی نەبووە و سەرجەم لێکەوتە و دەرەنجامەکانی هەڵدەوەشێنەوە."
ئەوە زۆر بە زۆیی لەلایەن زۆربەی یاساناسان و سەرکردە سیاسییەکانی کوردەوە وەڵام درایەوە.
(سەرۆک بارزانی) لە پەیامێکدا کە وەڵامی دادگای باڵای فیدراڵیی عێراقی دەداتەوە، ڕایدەگەیێنێ، "بڕیارەكەی دادگەی فیدڕاڵ بڕیارێكی تاكلایەنە و سیاسییە و دەقە دەستوورییەكانی لە بەرژەوەندیی هەندێ لایەنی سیاسیی تەفسیر كردووە و، پێشێلكردنی 55 ماددەی دەستووری لە لایەن حكوومەتی عێراقی نادیدە گرتووە، كە هەر ئەو پێشێلكردنە بوو گەلی كوردستانی هان دا بە پشتبەستن بە دەستوور مافی ئاسایی و یاسایی خۆی بە شێوەیەكی ئاشتیانە و دیموكراتی مومارەسە بكات. جگە لەوەیش پێویستە هەموو لایەك بزانن هیچ بنەمایەكی یاسایی و دەستووری نییە كە بتواندرێ دەنگی سێ ملیۆن مرۆڤ بە نادەستووری بزاندرێ چونكە دەنگی گەل خۆی سەرچاوەی شەرعییەت و دەستوور و یاسایە."
دادگای فیدڕاڵیی عێراق بەر لە پەسەندكردنی دەستووری عێراق دروست كراوە، کە دەبوایە لە دوای پەسەندكردنی دەستووری نوێی عێراق لە ساڵی 2005ـدا، ئەو دادگایەی ئێستا هەڵبوەشێتەوە و دادگایەك بەپێی پێوەرە دەستوورییەكان كە لە ماددەی 92ـی دەستووردا هاتووە دابمەزرێت و، یاسایەكی بۆ دەربچێت، بەڵام تا ئێستا یاسای بۆ دەرنەچووە.
لە راگەیەندراوەکەی (سەرۆک بارزانی)ـدا هاتووە، "لە 2005ـەوە هەتا ئێستا ئەو دادگایە بەبێ ئەوەی بنەمای دەستووری و یاسایی هەبێت لە كارەكانی بەردەوام بووە. هەر ئەوەیش وای كردووە بكەوێتە ژێر هەژموونی بارودۆخی سیاسی و ڕووداوەكان و لە ڕێڕەوە دەستوورییەكانی لا بدات و، بە درێژاییی كاركردنی دادگایەكی سیاسیی بووە و بڕیارێكی وای نەداوە كە بێلایەنی پێوە دیار بێت."

سی ڤیی دادوەرانی دادگای فیدراڵی

- دادوەر (مەدحەت مەحموود) سەرۆکی دادگای باڵای فیدراڵی. رۆژی یەکی ئەیلوولی ساڵی ٢٠٠٣ بووەتە سەرۆکی دادگای تەمیزی فیدراڵی. دەرچووی بەشی یاسای کۆلێژی بەغدایە و هەڵگری بڕوانامەی بکالۆریۆس (١٩٥٩ – ١٩٥٨). ساڵی ١٩٦٠ چووەتە ناو سوپای عێراق و وەک لێکۆڵەری داد کاری کردووە. لە رۆژی ٣٠ـی ئایاری ٢٠٠٥ بە مەرسوومی سەرۆکایەتی ژمارە ٣٩٨ بە بڕیاری سەرۆکایەتی ژمارە ٩٦٨ لە رۆژی ٢٧ـی حوزەیرانی ٢٠٠٥ و دوای دەنگدانی نهێنی لە نێوان دادوەرانی دادگای فیدراڵی، بووەتە سەرۆکی ئەو دادگایە.
- دادوەر (فارووق محەممەد مەحموود حوسێن ئەلسامی) هەڵگری بڕوانامەی بکالۆریۆسە و ساڵی ١٩٥٦ دەرچووە.
- دادوەر (جەعفەر ناسر حوسێن) هەڵگری بڕوانامەی ماستەری یاسای تایبەت لە کۆلێژی یاسایی زانکۆی بەغدا. ساڵی ١٩٧٧ ئەو بڕوانامەیەی وەرگرتووە. ساڵی ١٩٦٠ بۆ یەکەمجار لە پارێزگای دیالە دەستی بە کار کردووە.
- دادوەر (ئەکرەم تەها محەممەد ساقی) هەڵگری بڕوانامەی بکالۆریۆس لە بواری یاسا (١٩٦٤). هەر ئەو ساڵەدا بووەتە ئەندامی سەندیکای پارێزەران. ساڵی ١٩٧٦ لە شارۆچکەی دووکان وەک دادوەر دەستبەکار بووە. لە ساڵی ١٩٧٩ تا ١٩٨٨ دادوەری یەکەم بووە لە دادگای کەرکووک. تا پێش ساڵی ٢٠٠٣ و رووخانی رژێمی بەعس وەک دادوەری دادگای پێداچوونەوە، ئەندامی دەستەی تێهەڵچوونەوە و سەرۆکی دادگای تاوانەکان بووە و زۆربەشیان لە کەرکووک بوونە.
- دادوەر (ئەکرەم ئەحمەد ئەمین بابان) ساڵی ١٩٧٦ بڕوانامەی بکالۆریۆسی لە کۆلێژی یاسای زانکۆی سەڵاحەددین وەرگرتووە. ساڵی ١٩٨٠ دەستی بە کاری پارێزەری کردووە. لە ساڵی ٢٠٠٢ تا ٢٠٠٥ ئەندامی دادگای تێهەڵچوونەوەی هەرێمی کوردستان بووە.
- دادوەر (محەممەد سائیب محەممەد مەزهەر یەحیا نەقشبەندی) هەڵگری بڕوانامەی بکالۆریۆسە لە بواری یاسا (زانکۆی بەغدا ١٩٦٠ – ١٩٥٩). سالێ ١٩٦٠ بووەتە ئەندامی سەندیکای رۆژنامەنووسان و تا ساڵی ٢٠٠٤ سەرقاڵی کاری پارێزەری بووە. هاوکات ئەندامی دادگای تێهەڵچوونەوەی هەرێمی کوردستان- ئیدارەی سلێمانی بووە.
- دادوەر (عەبوود سالح مەهدی ئەلتەمیمی) هەڵگری بڕوانامەی بکالۆریۆس لە بواری یاسا (١٩٥٠-١٩٥١).
- دادوەر (میخائیل شمشون قەیس کورکیس) خاوەنی بڕوانامەی بکالۆریۆسی یاسا لە زانکۆی بەغدا (١٩٧٥). دادوەری لێکۆڵەر بووە لە سەرۆکایەتیی دادگای پێداچوونەوەی نەینەوا. دواتر ئەو ئەرکەی بۆ دهۆک گواستراوەتەوە. دادوەر بووە لە دادگای شارۆچکەی سمێل. سەرۆکی دادگای تاوان بووە لە دهۆک. هاوکات جێگری سەرۆکی دادگای پێداچوونەوە بووە لە هەولێر.
- دادوەر (حوسێن عەباس موحسین) خاوەن بڕوانامەی بکالۆریۆس لە بواری یاسا (زانکۆی بەغدا ١٩٦٨ – ١٩٦٩). ماوەی پێنج ساڵ سەرقاڵی کاری پارێزەری بووە و لە بەعقوبە، سامەرا و شارۆچکەی سەدر لێکۆلەری داد بووە.

کاوە جەم