ئحسان ئامێدی
کو باسێ شوڕەشا ئەیلولی بکەین دڤێت دوو ستونێنێن وێ یێن سەرەکی ببینین و بخوینین، دا ب دروستاهی د کار و ئارمانجێن وێ بگەهین، ئەو ژی بارزانیێ نەمر ئەو رابەرێ بزاڤا رزگاریخوازا نیشتیمانیا کوردستانێ، کو هەمی ژیان و تەمەنێ خو بۆ رزگارکرنا کوردستانێ تەرخانکری، و پارتیا دیموکراتیا کوردستانێ یا کو هاتیە دامەزراندن ل سەر دەستێ بارزانیێ نەمر ژبونا دامەزراندنا دەولەتیا هەڤگرتیا کوردستانێ هەروەکو د پەیمانا مللی یا پارتی و پروگرامێ پارتی یێن کونگرەیی ئێکێ ل سالا ١٩٤٦ێ دا هاتین.
پارتی ب سەروکاتیا بارزانیێ نەمر هاتە دامەزراندن دا کوردستانێ د چارچوڤێ بەرنامەکێ گشتگیردا ڕزگارکەت و ئاڤەدانکەت و گەشەیێ پی بکەت و دادیێ بجهبینیت، و شوڕشا چەکداریا ١١ی ئەیلولێ ئێک ژ ڕێبازێن ڕزگارکرنا کوردستانێ بوویە. هەلبەت پەنابرن بۆ بکارئینا چەکی دوماهی هەلبژاردەبوویە و ب نەچاری بوویە، و ل وی دەمی بوویە کو رژێما حکمدار هەمی رێیێن لێکتێگەهشتنێ و دانوستاندنێ گرتین و دەست ب شەڕ و گرتن و کوشتنا کوردان کری.
یا زانایە شورشا ١٤ی تیرمەهێ ل عیراقێ رژێما شاهاتی گوهوڕی بۆ کوماری، بیاڤەکێ ئازادیێ و فرەپارتایەتیێ ل عیراقێ چێکر، و بارزانیێ نەمر وەکو سەرکردەیەکێ سەرکەفتی پشتی دوازدە سالان ل دەربەدەریێ و ئاوارەیێ و پەنابەریێ ل یەکێتیا سوڤێیەتی ڤەگەریاڤە وەلاتێ خۆ و پێشوازیەکا مەزن و بەرفرەهـ لێ هاتەکرن. ئێدی پارتیا دیموکراتیا کوردستانێ دەستیریا فەرمی وەرگرت و کونگرەیێ خۆ یێ چارێ و پێنجێ ب سەروکاتیا بارزانیێ نەمر ب ئاشکەرایی ل بەغدا گرێدان، ئێدی پارتی گەشەبوونەکا سیاسی و جەماوەری بخوڤە دیت و چالاکیێن وێ بەرفرەهـ بوون، و رولەکێ باش د پروسەیا سیاسی عیراقێ دا دیت، و کەفتە د هەڤرکیێ دا دگەل هندەک هێزێن سیاسیێن دیموکراتی، و ململانێ دگەل هندەکێن دی یێن عەرەبیێن شوفینی. د وی دەستوداری دا هەستا نەتەوایەتی لدەف کوردان بهێز کەفت و هشیاریا نەتەوەیی خۆرت بوو، ئێدی بڕبڕە خەلکێ کوردستانێ و ئەندامێن کورد لناڤ رێکخستنێن سیاسی یێن دی هاتنا دناڤ پارتیا بارزانی دا، و پارتی بۆ هێزەک، حکومەتا عیراقێ و هێزێن سیاسی ترسەک ژێ کر، و کەفتنە دململانێ دگەلدا و گڤاشتن ل سەر رێکخستن و بارەگایێن وێ دروستکرن، هەروەکو حکومەتا عەبدولکەریمی ژی پاشگەز بووی ل وان سوزان یێن ب کوردان داین و ب عەقلیەتەکا عەسکەرتاری سەرەدەری دگەل خواستێن رەوایێن کوردستانێ کر، ئێدی لژێر ڤێ گڤاشتنێ و گرتن و راهێلانا سەرکردەیین پارتی رەوش بەرەف پەقینێ چوو .
ل ١١ی ئەیلولێ هێزێن لەشکەرێ عیراقێ لەشکەرکێشی کر و چەندین دەڤەرێن کوردستانێ بمبارانکرن و شەر دژی کوردستانێ هەلکر، د گەرەوا وێ دا ل ١٩ ئەیلولا ١٩٦١ ێ مەکتەبا سیاسی یا پارتی بریار دا ریبری زێدەگاڤیێن حکومەتێ ببیت، هوسا پارتی و جەماوەرێ کوردستانێ رەدا وێ سیاسەتێ کر و سەرهلدان کر و شورشا ئەیلولا رزگایخوازا نیشتیمانی ب سەروکاتیا بارزانیێ نەمر ل ١١ ئەیلولا سالا ١٩٦١ لژێر دروشمێ دیموکراتی بو عیراقێ و ئوتونومی بو کوردستانێ هاتە راگەهاندن،
شورەشا ئەیلولا ڕزگاریخوازا نیشتیمانی ب سەرکردایەتیا پارتیا دیموکراتیا کوردستانێ و سەروکاتیا بارزانیێ نەمر هاتە کرن ل سەر بنگەهێ فەرمودا بارزانی .. چ شورەش بێی پارتیەکا رێکخستی و سەرکردایەتیەکا راستەقینە سەرناکەڤیت، هوسا شورەشا ئەیلولێ شورشا رزگاریخوازا نیشتیمانیا کوردستانێ دەستپێکر، هەمی پێکهاتین پارتی و پێشمەرگەی و مللەتی هاتنە ریکخستن و ئاراستەکرن و ب هەڤرا هێرش کرنە سەر بنکە و دامەزراوێن لەشکەری و حکومی یین رژێما حکمدار و پاقژکرن و رزگارکرن و دەڤەرەکا مەزنا کوردستانی ژ زاخۆ تا خانەقین ئازاد کر و دەستهەلاتا پارتی لێ دانا و رێزێن پێشمەرگەی رێکخستن و بەرەیەک بەرامبەر هێزێن دژمنی ل دەڤەرێن ژێر دەستهەلاتا رژێمێ دانا، و نە هیلا دژمن پیشڤەچوونێ بکەت بۆ دەڤەرێن ڕزگارکری، و حکومەت نەچارکر گفتوگویێ بکەت و بهێتە دانوستاندنا و دانپێدانی ب مافێن ڕەوایین گەلێ کوردستانێ بدەت.
ڕێبازا پارتی و بارزانی ڕێبازا ڕزگاریخوازیا نیشتیمانیا کوردستانی یە، دخازیت کوردستان ببیتە وەلاتەکێ سەربەخۆ، و دوزا کوردستانێ برێکێن ئاشتی چارەسەرکەت، باوەری ب گفتوگو و دانوستاندنان و رێبازێن ئاشتیێ هەیە بۆ چارەسەرکرنا دوزا کوردستانێ، و هەول ددەت ئەڤ دوزە ل دیف راستیێن جوگرافی و مێژوویی چارەسەر ببیت، و ئارمانج ژێ دیارکرنا جوگرافی و سنورێن کوردستانێ و قەبیلکرنا دەستهەلاتیا کوردستانی ل دەڤەرێن پتریا کوردان لێ د ئاکنجی، ئانکو دانوستاندن ل سەر عەردێ کوردستانێ بوون، لێ بەروڤاژی دژمن و داگیرکەران باوەری ب مافێن کوردستانێ و چارەنڤیسێ گەلان نەبوو، و سیاسەتا فراونخوازیێ و سەرکوتکرنێ و پەراوێزکرن و بی بەهرکرنا کوردستانێ ژ مافێن وێ یێن رەوا دهاژوت.
شوفینیەتێ و عەسکەرتاریەتێ، عیراق بەرەف کودەتا و تاکڕەوی و دکتاتوریەتێ و شەڕی و کوشتنێ و وێرانکرنێ بر، و بارودوخ ئالوزتر لێکرن، و ل بەرامبەر ژی بزاڤا ڕزگاریخوازیا کوردی گەشەیی ب شورشا کوردستانێ کر و بهوست بهوست کوردستان رزگارکر.
پشتی چەندین گەڕێن شەڕی، و چەندین گەڕێن گفتوگویان، شوڕشا ئەیلولێ شیا ڕژێما بەغدا نەچارکەت رێکەفتنناما ١١ی ئادارا سالا ١٩٧٠ موهرکەت و دانپێدانی ب مافێن نەتەوەیێن گەلێ کوردستانێ بکەت و هێزێن خۆ یێن داگیرکەر ژ پتریا دەڤەران ڤەکێشیت. کو دبیتە مەزنترین دەستکەفتیێ نەتەوەیێ بزاڤا ڕزگایخوازا کوردستانی ب درێژاهیا مێژوویا خۆ. ئەڤ پیکهاتنە ل سەر عەردی بوو، وەکو ناکوکی ژی چێبوین هەر ل سەر عەردی بوو، کو بزاڤا رزگارخواز و سەرکردایەتیا شوڕشێ ئامادەنەبوون دەستبەرداری دەڤەرێن کوردستانێ بن.
بەری ٦٤ سالان گەلێ کوردستانێ ب هەڤرا شوڕشەکا مللی یا سەرتاسەری دژی داگیرکرنێ و ستەم و زوریێ کر، و رزگارکرن کر، شوڕشەکا کوردستانی بوو، هەمی باشورێ کوردستانێ ڤەگرت و خەلکێ هەمی پارچەیان پشکداری تێدا کر، هشیاریا نەتەوەیی و وێرەکیا شورشگێری بۆ خەلکی چێکر، ئێدی ب ساناهی خەلک دبوو پێشمەرگە و چەکێ شورشێ د هەلگرت و د چوو بەروکێن بەراهیێ و شەڕێ دژمنی دکر.
شورەشا ئەیلولا ڕزگاریخوازا نیشتیمانی مەزنترین شورەشا هەڤچەرخا کوردستانێ بوو، گەلێ کوردستانێ ژ خێلەکیێ و ناڤچەیێ دەرباز کریە مللەتینیێ و وەلاتینیێ، و بزاڤا وێ یا سیاسی کریە شوڕشا ڕزگاریخوازیا نەتەوەیی و پێناڤی ئارمانجێن نەتەوەیی خەبات کری، و دامەزراوێن دەەلەتینیێ پێکئیناین.
ل ١١ ئەیلوێ شورشا رزگاریخوازیا کوردستانێ ل سەر رێبازا بارزانی دەستپێکریە، و ڤەگوهاستیە بۆ پارتی و ڕیکخستنێن سیاسی یێن دیتر، و ئەڤ سیاسەتە ب ئەڤرازی و نشیڤی یێن خۆ ڤە بەردەوامە و دی مینیت تا ئارمانجێن خۆ یێن ڕەوا بجهدئینیت ب پێکئینانا کیانەکێ سیاسی و یاسایێ نەتەوەیێ کوردستانێ.
هەرێما کوردستانێ بەرهەمێ خەبات و قوربانیدانا گەلێ کوردستانی یە ل سەر رێبازا پارتی و بارزانی و هێزێن دی یێن سیاسی، و بنگەهێ وێ ل بەرنامێ پارتی دا و ل ڕێبازا شورشا ئەیلولێ دا دانا بوو.
ئەڤرو هەرێما کوردستانێ سەرفرازە ب خوڕاگری و بەرخودانا گەلێ کوردستانێ کو ئەڤ هەرێمە بەرهەمئینای وگەشەیێ پێ کری، و لڤی دەمی هەمی لایەنێن سیاسی دخواستی نە ل سەر بنەمایێن رێبازا بارزانی و پرانسیبێن پارتی و شوڕشا ئەیلولێ هەڤبگرن و خۆ ب هێز بێجن و بەرسینگا هەمی بەرهنگاری و قەپخازیان بگرن،
راستیەک هەیە دڤێت هەر کەسەک بزانیت ئەو کی ئەڤەیە، رێبازا پارتی و بارزانی رێبازا کوردایەتیا راست و دروستە، و پارتیا بارزانی تاکە هێزا سیاسیە خۆ ب خودانێ کورد و کوردستانێ دزانیت و ب وێ بەرپسیاریێ رادبیت، لەوان سەروک بارزانی فەرموویە، چەندین پارتی بهێز بکەڤیت کوردستان ژی ب هێز دکەڤیت، ژبەر ڤێ چەندێ ژ هەڤالێن پارتی و کوردپەروەران دهێتە خواستن خۆ ل ئاستێ ڤێ بەرپسیاریێ ببینن و خۆ پی بگەهینن کو بشێن باشتر و چاکتر خزمەتا گەل و وەلاتی بکەن، دا مللەتی پشتڕاست کەن و رازیبون و باوەریا خەلکی ب دەستڤە بینن و پارتی بهێزبێخن و کوردستان بهێز بکەڤیت.
دا لبیرەوەریا ٦٤سالیا شوڕشا ئەیلولا ڕزگاریخوازا نیشتیمانیا کوردستانێ پەند و وانەیان وەرگرین و فەرمودەیێن بارزانی بکەینە یاسا و سیستەم و کاری پێ بکەین پێناڤی کوردستانەکا ئازاد و دادیا جڤاکی و مافێن مروڤی و پێکڤەژیانێ و گەلەکێ بەختەوەر.