دکتۆر سامان سۆرانی

زۆر جار تیۆرییەکانی زانستە سیاسییەکان ڕۆشنایی دەخەنە ناو تونێلە تاریکەکانی سیاسەت و بە هاوکێشە و تیشکی هزر ڕۆشنی دەکەنەوە، هەروەها ئەوەش ڕوون دەکەنەوە، کەوا دۆکترینەکانی سەرۆکایەتیکردنی حکوومەت ناوەڕۆكی کۆتاییەکی نەگۆڕ پێك دەهێنن، کە زەروورەت دەیانسەپێنێ، بەڵام ئەمە ئەوە ناگەیەنێت، کەوا سەرۆکی حکوومەت لە توانایدایە ئەو دۆکترینە بە سەرکەوتوویی جێبەجێ بکات.
دۆکترین شێوازێكە سەرۆكی حکوومەت پابەند دەکات بە کارکردن لە بواری سیاسەتی دەرەوە لە چوارچێوەی ئەو واقیعەی، کە خۆی تێدا دەبینێتەوە.
جاری وا هەیە هەندێ لە سەرۆكەکان لە چوارچێوەی سیاسەتی دەرەوە دۆکترینی خۆیان جاڕ دەدەن. لە حاڵەتی تردا چاودێران شێوازێ لە سیاسەتی دەرەوەی سەرۆكێ لە سەرۆکەکان بە دی دەکەن و پاشان بە ئەو شێوازە بە دۆکترینی تایبەت بەو سەرۆکە دەبینن.
لە هەردوو حاڵەتەکەدا دۆکترینەکان وەکو کارامەیی و بڕیارگەلێ تەماشا ناکرێن، کە بە ویستی سەرۆكەکان دەدرێن، بەڵکو بە كۆمەڵێ کارڕایی دەبینرێن، کە واقیع  درووستیان دەکات و دەیانسەپێنێ.
لە بەرەبەیانی ٢٥-١٠-٢٠١٨ سەرۆك ئەنجوومەنی وەزیرانی عیراق عادل عبدولمەهدی و چواردە وەزیری سەر بە کابینەکەی لە بەردەم ئەنجوومەنی نوێنەرانی عیراق سوێندی دەستوورییان خوارد.
بەو شێوەیە عبدولمەهدی بوو بە پێنجەم سەرۆكوەزیرانی سیستەمی دیموکراسیی قۆناغی پاش لەناوچوونی دیکتاتۆریەت.
هەرچەندە لە کاتی ئامادەکردنی ئەم بابەتەمان کابینەی عبدولمەهدی بە تەواوی پێکنەهێنراوە و هێشتا هەشت وەزیر ماون، کە تا ٦/١١/٢٠١٨ متمانەیان پێ دەدرێ و سوێندی دەستووری دەخۆن، بەڵام ڕەخنەگران پێیان وایە، ئەم سەرۆكوەزیرانەش نەیتوانی نموونەی تەکنۆکراتێکی سەربەخۆ و ڕەها پێشکەش بکات و بابەتی خۆکاندیدكردن لە ڕێگەی ماڵپەڕی ئیلکترۆنی بەهەند وەرنەگرت و لە کۆتاییشدا ملکەچی خواست و داواکانی حیزبەکان بوو و گەڕانەوەیه‌ بۆ سیستەمی پشك پشكێنەی سیاسی، کە لە ڕابووردوودا عیراقی دووچاری وێرانەیی و چەقبەستان کرد.
لە چەندین ساڵی ڕابووردوو لە عیراق گەندەڵی و نزمی ئاستی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان و بێکاری و هەژاری و بڵاوبوونەوەی نەزانی و تاوان دیاردەی سەرەکی بوون، بۆیە ئەمڕۆ لە هەموو کاتێ زیاتر هیوای ئەوە دەخوازرێ حکوومەتی ئایندەدا دەست بە بونیادنان و چاکسازی بکات و سنوورێ بۆ گەندەڵی دابنێ، کە سامانی ئەو وڵاتەی لە نێوان ٢٠٠٣ تاوەکو ٢٠١٨ بە فیڕۆ دا.  
حکوومەتە یەك لە دوای یەکەکانی پاش ساڵی ٢٠٠٣ لە عیراق سەرکەوتوو نەبوون لە دەستەبەرکردنی ئاسایش و سەقامگیری و سەروەری، بەتایبەتی لە سەردەمی دەسەڵاتدارێتی نووری مالکی، عیراق بە زەقی بوو بە لەوەڕگەیەکی پان و بەرین بۆ گەندەڵی و تیرۆر و دیاردەی نەرێنی تر.
هەروەها حکوومەتەکەی حەیدەر عەبادی بە هەوڵە نەزۆکەکانی نەیتوانی ئەو دیاردانە بە تەواوی لەناو بدات و دۆخی عیراق بەرەو باشتر بەرێ.
بەپێی شرۆڤە سیاسییەکان، هۆکاری سەرنەکەوتنی مالکی و عەبادی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو هەژموونە فراوانەی ڕژێمی کۆماری ئیسلامیی ئێران بەسەر دۆخی عیراق و کۆنترۆڵکردنی زۆرێ لە جومگەکانی دەسەڵات لە عیراق و بەکارهێنانیان لە پێناو خزمەتکردنی بەرژەوەندییە باڵاکانی ئێران.
سەرۆكوەزیرانی نوێی عیراق وەکو هەموو سەرۆكوەزیرەکان لە جیهان بە سیاسەتێ دەستبەکار دەبێ، کە زادەی خواست و ویستی ئەوە، مەبەستی جێبەجێیکردنی ئەو خواستەیە، بەڵام ئەزموون پێمان دەڵێ پاش ماوەیەكی تر ڕووبەڕووی واقیع دەبێتەوە و بە ناچاری پاشگەز دەبێتەوە لەو پلان و سیاسەتەی کە ئامادەی کردووە و ئینجا ڕوو لە بەکارهێنانی تەکتیکی سیاسی دەکات.
ئەمڕۆ جیهان زیاتر لە ڕابووردوو پێکەوە گرێدراوە و پێویستییەکان لە کاتی گونجاودا شێوازێکی تێكئاڵاو لەخۆ دەگرن و ئەم ڕاستیەیە بۆتە هۆکاری پەیدابوونی دۆکترین.
یەکێ لە ئەرکە هەرە سەرەکییەکانی عادل عبدولمەهدی بریتییە لە چۆنێتیی بەرەنگاربوونەوەی هەژموونی ئێران لە عیراق و هەوڵی بێ چەككردنی ئەو میلیشیانەیە، کە پێشووتر لە لایەن ئێران و دەوڵەتی عیراق بە زێدەڕۆیی پڕچەك کران. میلیشیا شیعەکان بە هۆی شەڕی داعش بوون بە خاوەندی ئەزموون و دواجار زۆر ناوچەی عیراق و كوردستانیان كۆنترۆڵ و داگیر کرد.  
ڕاستە عەبادی بە ڕووکەش هەوڵی دا، میلیشیاکانی حەشدی شەعبی تێكەڵ بە هێزەکانی سوپای عیراق بکات و لەژێر فەرمانی خۆی بیانگونجێنێ و سنوورداریان بکات، بەڵام ئەو میلیشیا چەکدارانە تا ئەم ساتە وەختەش ملکەچی فەرمانەکانی فەرماندەکانی خۆیانن و زیاتر لەوەش گوێڕایەڵی ئەو فەرمانانەن، کە لە  تارانەوە دەردەچن. 
ئایا عادل عبدالمهدی لەماوەی ئەم چوار ساڵەی كابینەكەیدا، ئەگەر لە سەرۆكایەتیی ئەنجوومەنی وەزیران بەردەوام بێت، بژاردە و چارەسەری بەدەستەوەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشە و دیاردەی میلیشیاکان و داماڵینی چەکەکانیان؟
ئێمە پێمان وایە سەرانی گەورەی ئەو میلیشیا شیعانە، بە نموونە کەسانی وەكو هادی عامری، فەرماندەی ڕێکخراوی بەدر و قەیس خەزعەلی، سەرۆکی عەسایب ئەهل ئەلحەق، کە ئێستا لە ژیانی سیاسیدا بەردەوامن، دەسەڵاتی هاوتەریبیان دەبێ و لە پێناو دەسەڵات ڕکابەری حکوومەتەکەی عبدولمەهدی دەکەن، هەروەها فشار دەهێننە سەر سەرۆكوەزیرانی نوێ بۆ گونجاندنی بڕیار و سیاسەتەکانی لەگەڵ ئەجیندا داڕێژراوەکانی ئێران.
ئاستەنگی گەورەتر، کە چاوەڕوانی حکوومەتی ئایندەی عیراق دەکات، دۆزینەوەی میکانیزم و چۆنێتیی مامەڵەکردنە لەگەڵ دەرئەنجامی ئەو سزایانەی ئەمریکا، کە لە سەرەتای مانگی داهاتوو وەکو قۆناغی دووەم بەسەر ئێران دەسەپێنرێ.
وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا ئاماژەی بەوە کردووە، کەوا ئەمریکا لە جێبەجێکردنی سزاکانی لە هیچ لایەنێ خۆش نابێ و کەس جیا ناکاتەوە.
واتە ئەو وڵات و کۆمپانیانەی، کە هێلی سووری سزاکان دەبەزێنن، ڕووبەڕووی بەرپرسیارێتی و ئاکامی ئابووریی قورس دەبنەوە.
بێ ئەوەی گومانمان لە توانایی و کەسایەتیی سەرۆكوەزیرانی نوێی عیراق هەبێ، پرسیار ئەوەیە ئایا لە ناو گەندەڵستان و پاشاگەردانیی سیاسی و بەرجەستەیی هەژموونی بێ هاوتای ئێران لە عیراقدا، كورد دەبێ بە هاوبەشی ڕاستەقینە و مافە دەستوورییەکانی بە وردی جێبەجێ دەکرێن؟
چ ئایندەیەك چاوەڕوانی حکوومەتی عادل عبدولمەهدی دەکات و ئەگەری پابەندبوونی حکوومەتەکەی بە مەرجەکانی قۆناغەکانی ڕابووردوو چەندە؟