Kurdistan Democratic Party

Renewal  .  Justice  .  Coexistence


 

دیماگۆگ؛ دیوە ڕەشەكەی دێمۆكراسی

                                                                                    
جەبار قادر
یه‌كێك له‌و پرسیارانه‌ی كه‌ له‌م سه‌ده‌یه‌دا به‌ گرینگییه‌وه‌ مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌كرێت، ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئایا دێمۆكراسی ده‌توانێت به‌ها هاوبه‌شه‌كان بپارێزێت؟ یان دێمۆكراسی له‌ژێر هه‌ژموونی به‌رژه‌وه‌ندییه‌ ئابووری و سیاسییه‌كاندا خۆی مه‌ڵاس ده‌دات و ناتوانێت به‌ها هاوبه‌شه‌كان بپارێزێت و په‌ره‌یان پێبدات؟ به‌ڵام دواجار ئه‌و پرسیاره‌ قیت ده‌بێتەوە كه‌ ئایا چن ئه‌و به‌ها هاوبه‌شانه‌ی مرۆڤایه‌تی پێكه‌وه‌ كۆ ده‌كاته‌وه‌ و ده‌یپارێزێت؟ به‌ دیوێكی دیكه‌دا قسه‌كردنه‌ له‌سه‌ر دیوه‌ ڕه‌شه‌كه‌ی دێمۆكراسی، چونكه‌ پرۆسه‌كه خۆی‌، به‌رده‌وام لێكه‌وته‌ و ده‌رهاویشته‌ی جیاجیای لێ ده‌بێته‌وه‌، كه‌ هه‌ندێ كات مه‌رج نییه‌ به‌خته‌وه‌ری و پێشكه‌وتنی مرۆڤایه‌تی به‌داوه‌ بێت.

(دیماگۆگ؛ demagogue)؛ دیوه‌ ڕه‌شه‌كه‌ی دێمۆكراسی
ژیان گۆڕانكارییەکی جه‌وهه‌ریی به‌سه‌ردا هاتووه‌، هه‌موو ئه‌و هه‌وڵ و كۆششه‌ی كه‌ چه‌ند سه‌ده‌یه‌ك مرۆڤ له‌ پێناو كۆكردنه‌وه‌ی مرۆڤایه‌تی له‌ چوارچێوه‌ی چه‌ند به‌هایه‌كی هاوبه‌شدا هه‌وڵی كۆكردنه‌وه‌ی بۆ ده‌دات، خه‌ریكه‌ ده‌بێته‌ تۆز و با و گرینگایەتی و به‌های خۆی له‌ ده‌ست ده‌دات، مرۆڤبوون و مرۆڤایه‌تی له‌ژێر پرسیاردان، نازاندرێت به‌ره‌و كوێ هه‌نگاو ده‌نێن و چ شتێك به‌ گرینگه‌وه‌ كۆیان ده‌كاته‌وه‌؟
له‌ پرۆسه‌ی دێمۆكراسیدا، هه‌میشه‌ به‌ربه‌ست و دیتگای جیاواز بۆ ئیداره‌كردنی كۆمه‌ڵگا دێته‌ پێشه‌وه‌؛‌ بیرۆکەی پۆپۆلیستی و دیماگۆگیانە، دوو دیتگای هەرە نوێباوی ژیانی سیاسی و كولتووریی ده‌سته‌بژێرێکی گرینگی وڵاتانن؛ پرۆسه‌ی دێمۆكراسی‌ وا خه‌ریكه‌ به‌رده‌وام ده‌كه‌وێته‌ ژێر پرسیار و هه‌ژموونه‌وه‌، چونكه‌ ده‌رهاویشته‌كانی پڕۆسه‌كه‌ له‌ژێر هه‌ژموونی بیری توندڕۆیی و هه‌ڵه‌خه‌ڵه‌تاندن و چه‌واشه‌كاریی گشتیدا ده‌ناڵێنن، بۆیه‌شه‌ ئاریشه‌كانی ئێستای به‌رده‌م دێمۆكراسی، زۆر جیاوازن و لێكه‌وته‌كانیشی مه‌ترسیدارن؛ ئالێره‌دا ئه‌و پرسیاره‌ جه‌وهه‌رییه‌ سه‌رهه‌ڵده‌دا كه ئاخۆ‌ دێمۆكراسی ده‌توانێت چ بۆ كۆمه‌ڵگاكان بكات؟ چ شتێك له‌ ژیانی گشتی ده‌گۆڕێت؟ ئایا ده‌توانێت پرۆسه‌كه‌ وه‌كو خۆی به‌رده‌وام بێت؟
بنەمای دیماگۆگی زیاتر له‌سه‌ر چه‌واشه‌كاری و تەفرەدانی خەڵک بنیاد نراوه‌، واته‌ كار له‌سه‌ر چه‌واشه‌كاری ده‌كات و، خۆیشی ئه‌م لایه‌نه‌ی لا ڕوونه‌، كه‌ له‌ ڕێگه‌‌ی چه‌واشه‌كارییه‌وه‌ ده‌یه‌وێت كاریگه‌رییه‌كانی به‌هێز بكات، دواجار كار و ئامانجی سه‌ره‌كی بریتییه‌ له‌ چەواشەکردنی خەڵکانی دیکە، به‌ڵام خۆی به‌ ئاگاییه‌وه‌ ئه‌م كاره‌ ده‌كات، دیماگۆگه‌كان جگه‌ له‌ هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندنی خه‌ڵك و چه‌واشه‌كردنیان خۆیشیان ئه‌م لایه‌نه‌یان لا ڕوونه‌ و به‌ لایانه‌وه‌ بووه‌ته‌ پرۆسه‌یه‌كی ئاسایی و باوه‌ڕیشیان پێی هه‌یه‌. خۆی پرۆسه‌ی دێمۆكراسی له‌ به‌رژه‌وه‌ندیی ئه‌واندا ده‌سووڕێت و به‌ كاری ده‌هێنن، له‌ ڕێگای چه‌واشه‌كارییه‌كی زۆره‌وه‌ هه‌ندێ كات ده‌توانن ڕای گشتی بجووڵێنن. دیماگۆگه‌كان خیانه‌تی نیشتیمانی ده‌كه‌ن و به‌شێكن له‌ پرۆسه‌ی گه‌نده‌ڵی، كه‌چی هه‌ژموونی بیری ناسیۆنالیستی و دادپه‌روه‌ریی كۆمه‌ڵایه‌تی بڵاو ده‌كه‌نه‌وه‌. دیماگۆگه‌كان مافیائاسا سامانی گشتی ده‌به‌ن و له‌ بیری قۆرخكاری ده‌سه‌ڵات و ئابووریی و بازاڕدان، له‌و لاشەوە بانگەشەی پێكه‌وه‌ژیان و شه‌فافیه‌ت و دادگه‌ری دەکەن! دیماگۆگه‌كان هه‌ڵگری ئاڵای ئازادی و پێكه‌وه‌ژیانی سیاسین، له‌به‌رانبه‌ریشدا بیری تاكڕۆیی و تاكجه‌مسه‌ری به‌هێز ده‌سه‌پێنن.
زۆر وردبوونه‌وه‌ بزانە چۆن دیماگۆگه‌كان له‌ به‌رژه‌وه‌ندیی تایبه‌تی و گرووپی خۆیاندا، پرۆسه‌ی دێمۆكراسی به‌ كار ده‌هێنن، كار بۆ جووڵاندنی هه‌ستی خه‌ڵك ده‌كه‌ن، ڕواڵه‌تیان هاوشێوه‌ی هاووڵاتیەکی ئاساییه‌، ڕه‌فتاریان له‌ هزر و باوه‌ڕ و بۆچوونه‌كەیان جیاوازه‌، دایمە دوو دەمامکی جیاوازیان لە‌ ڕواڵه‌تیان هەڵپێچاوە، ئه‌مه‌ ئه‌و هزره‌ ناڕۆشنه‌ تاریكه‌یه‌ كه‌ پرۆسه‌ی دێموكراتیکی خستووه‌ته‌ ژێر پرسیاره‌وه‌.
لە ڕووی مێژووییەوە، پۆپۆلیزم بە شێوازە ڕاستڕۆ و چەپڕۆکاندا هاتووە، ئێستاکە هەردوو شێوازەکە، به‌ یه‌ك شێوە کار دەکەن و هاوشێوەن؛ پۆپۆلیسته‌كانیش ئاریشه‌یەکی به‌رده‌م گه‌شه‌كردنی پرۆسه‌ی دێمۆكراسین، به‌ڵام ئه‌وان زۆر گوناحن، چونكه‌ هه‌ڵخه‌ڵەتێندراون، ئه‌و ته‌نانه‌ت خۆیشی چەواشە دەکات، به‌ مانایه‌كی ڕوونتر، دیماگۆگ و پۆپۆلیست، هه‌ردووكیان بنه‌مایان له‌سه‌ر چه‌واشه‌كاری و هاندان و ڕاكێشانی سه‌رنجی خه‌ڵكە بۆ گه‌یشتن به‌ ئامانجه‌ سیاسی و كولتووری و ئابوورییه‌كەی خۆیان، به‌ڵام تاكه‌ شتێك كه‌ جیاجیان ده‌كاته‌وه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ پۆپۆلیسته‌كان به‌ دروشم و به‌ڵێن و ئامانجه‌كانیان، خۆیشیان هه‌ڵده‌خه‌ڵه‌تێنن.
دێمۆكراسی له‌ پرۆسه‌یه‌كی ئاڵوگۆڕی ده‌سه‌ڵات و به‌شداریی خه‌ڵكه‌وه‌، خه‌ریكه‌ ده‌بێتە ڕەوتێکی قۆرخكارانە و به‌كارهێنان و هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندنی زۆرینه‌یه‌ك كه‌ زیاتر له‌ ڕێگه‌‌ی دروشم و به‌ڵێن و پرۆژه‌ و ئاودیوكردنی به‌ها جوانه‌كانه‌وه‌ خۆیان ده‌رده‌خه‌ن، ئه‌م پرۆسه‌یه‌ ئێستا دیماگۆگه‌كان و پۆپۆلیسته‌كان و ده‌سته‌بژێرێكی ده‌سه‌ڵاتی سیاسی له‌ دنیادا، به‌ ئاسانی ده‌توانن به‌ كاری بهێنن و لێی بخۆن، به‌ جۆرێك له‌ ڕێگه‌ی پرۆسه‌ی دێمۆكراسی و ده‌نگدان و هه‌ڵبژاردنه‌كانه‌وه‌ ڕای زۆرینه‌یه‌كی گشتی بۆ خۆیان ڕابكێشن یان په‌یدای ده‌كه‌ن (به‌ هه‌ر میكانیزم و پێوه‌رێك بێت)، یان بۆی په‌یدا ده‌كه‌ن، به‌ دیوێكی دیكه‌دا پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن و سیسته‌مه‌كه‌ به‌ جۆرێك ڕێك بخه‌ن كه‌ له‌‌ به‌رژه‌وه‌ندیی ئه‌واندا بێت، ئه‌مه‌ش به‌ به‌كارهێنانی چه‌ندین دروشم و به‌ڵێن و ئامانجی گه‌وره‌ و ته‌كنه‌لۆژیا و گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ بیرێكی توندڕۆیی نه‌ته‌وه‌یی و پاراستنی نه‌ته‌وه‌ و وڵات و شكۆیی مرۆڤ به‌ كار ده‌هێندرێت.
هه‌میشه‌ ئه‌و دیتگابینییه‌ له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا هه‌بووه‌، كه‌ هێنان و گواستنه‌وه‌ی دێمۆكراسی بۆ ئه‌م ناوچه‌یه‌ گۆڕانكاری جه‌وهه‌ری له‌ ژیان و دیتگابینیی خه‌ڵكدا دوست ده‌كات، به‌ڵام مه‌رج نه‌بووه‌ ئه‌م پرۆسه‌یه‌ خۆشگوزه‌رانی بۆ هاووڵاتیانی ئه‌م ناوچه‌یه‌ هێنابێت، چونكه‌ دواجار نه‌ سیسته‌مه‌ سیاسییه‌كه‌ نه‌ پێگه‌ كولتووری و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كه‌، هیچ کامێکیان ئاماده‌ساز نه‌بوون بۆ په‌سه‌ندكردنی ئه‌م پرۆسه‌یه‌، یان به‌ ڕوویه‌كی دیكه‌وه‌ به‌ربه‌سته‌كانی به‌رده‌می زه‌قتر و به‌هێزتر كراون، بۆیه‌شه‌ ده‌رهاویشته‌كانی ئه‌م پرۆسه‌یه‌ مه‌رج نییه‌ ئه‌رێنی بووبێت.

به‌های هاوبه‌ش كۆمان ده‌كه‌نه‌وه‌؟
پرسیاره‌ جه‌وهه‌رییه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌، مرۆڤایه‌تی و پرۆسه‌ی دێمۆكراسی چۆن له‌ بیری دیماگۆگی و پۆپۆلیستی ده‌ربازی ده‌بێت؟ ئایا مرۆڤایه‌تی ده‌توانێت له‌ ڕێگه‌ی به‌ها هاوبه‌شه‌كانه‌وه‌ جارێكی دیكه‌ به‌ دیتگایه‌كی ڕوونتر كۆمان بكاته‌وه‌؟ یان پارێزگاری له‌ پرۆسه‌ی دێموكراسی بكات و به‌رگێكی به‌هێز و ڕووونتری به‌ به‌ردا بكاتەوە؟ به‌ شێوه‌یه‌كی دیكه‌ چۆن بتوانین پێكه‌وه‌ له‌م بیره‌ توندڕۆ ڕواڵه‌تییه‌ به‌رژه‌وه‌ندیخوازانەیه‌ ده‌ربازمان ببێت.
به‌ها هاوبه‌شه‌كان هه‌موو ئه‌و به‌ها و مۆراڵانه‌ ده‌گرێته‌وه‌ كه‌ به‌شێكن له‌ پێكه‌وه‌بوون و پێكه‌وه‌گونجانی كولتووری و سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی، کە لێبوورده‌یی و پلوڕالیزم و پێكه‌وه‌ژیانی ئایینی و نه‌ته‌وه‌یی و ئاشتی و سه‌روه‌ریی مرۆڤ و پاراستنی كه‌رامه‌تی مرۆڤ و گرووپه‌ كۆمه‌ڵایه‌تی و ئیتنكییه‌كان، هەرهەموویان ده‌گرێته‌وه‌. له‌ شه‌ش سه‌ده‌ی ڕابردوودا مرۆڤ هه‌موو قوربانییه‌كی بۆ به‌ده‌ستهێنانی ئه‌م به‌ها هاوبه‌شانه‌ و كۆكردنه‌وه‌ی مرۆڤایه‌تی له‌ چوارچێوه‌ی ئه‌م به‌ها هاوبه‌شانەدا‌ داوه‌، بۆیه‌شه‌ كولتوری سیاسیی وڵاتانی رۆژئاوا له‌سه‌ر بنه‌مای پاراستنی به‌ها هاوبه‌شكان بنیاد ده‌ندرا، یان هه‌میشه‌ له‌ژێر گوشاری بیرمه‌ند و گرووپه‌ مه‌ده‌نییه‌كان بوو بۆ پابه‌ندی به‌ به‌ها هاوبه‌شكانه‌وه‌، به‌ڵام‌ ئێستاكێ ده‌یانپارێزێت و په‌ره‌یان پێده‌دات، چونکه‌ گۆڕانكاریی گه‌وره‌ له‌ بیر و هزری مرۆڤ بۆ شێوازی به‌ڕێوه‌بردنی ژیانی مرۆڤایه‌تی گۆڕانی به‌سه‌ردا هاتووه‌. ڕه‌گه‌زه‌كانی ژیان گۆڕدراون و كۆڵه‌كه‌ سه‌ره‌كییه‌كان ژیان له‌ چوارچێوه‌ی ئابووری و به‌رژه‌وه‌ندیدا ده‌سووڕێنه‌وه‌. ئالێره‌دا پرسیاره‌ جه‌وهه‌رییه‌كه‌ قوت ده‌بێتەوە ئه‌وه‌یش ئه‌وه‌یه‌، كه‌ ئه‌و به‌ها هاوبه‌شانه‌ ئێستا مرۆڤبوون و مرۆڤایه‌تی كۆ ده‌كاته‌وه‌؟ یان به‌ دیوێكی دیكه‌دا چن ئه‌و به‌ها هاوبه‌شانه‌ی كه‌ مرۆڤایه‌تی كۆ ده‌كاته‌وه‌؟ بۆیه‌ جارێكی دیكه‌ هیواكان پێویستیان به‌ شۆڕش و نوێبوونه‌وه‌یه‌كی دیكه‌ هه‌یه‌.

دێمۆكراسی و پاراستنی به‌ها هاوبه‌شه‌كان
سێ فاكته‌ر‌ی سه‌ره‌كی بوونە هۆی گه‌شه‌ی دێمۆکراسی له‌ ڕۆژئاوادا؛‌ یەکەم مه‌عریفه‌ و گه‌شه‌ی زانستی، ئینجا گۆڕانی كۆمه‌ڵایه‌تی و كولتووری، پاشان پێگه‌ی مێژوویی؛‌ هه‌ر کام له‌م فاكته‌رانه‌ كاریگه‌رییه‌كی یه‌كجار زۆریان له‌ به‌رەوپێشچوونی كۆمه‌ڵگایه‌كاندا به‌شێوازی جیاجیادا هه‌بووه‌، به‌تایبه‌ت له‌ به‌ره‌وپێشچوونی پرۆسه‌ی دیموکراسی و گۆڕانكارییه‌ جه‌وهه‌رییه‌كانی سیسته‌می ئایینی و سیاسی و كولتوورویدا، كه‌ هه‌موویان هاوشانی یه‌كتر و ڕه‌تنه‌كردنه‌وه‌ی ئه‌وانی دیكه‌ توانیویانه‌ جیاوازییه‌كان به‌ هه‌ند وه‌ربگرن. به‌ڵام پرسیاری گرینگ ئه‌وه‌یه‌، كه‌ دێمۆكراسی توانیویه‌تی به‌ها هاوبه‌شه‌كان بپارێزێت؟
دێمۆكراسیەکەی ئێستای‌ رۆژئاوا نه‌یتوانیوه‌ به‌ها مرۆییه‌كان بپارێزێت، چونكه‌ تائێستایش بیری توندڕۆیی و ئیتنۆسه‌نته‌ریزم له‌ دیتگابینیەکەی به‌شێكیاندا هه‌رماوه‌، له‌ ڕێگه‌ی ئه‌م پرۆسه‌یه‌وه‌ زۆر جار پاڵه‌وانی میدیایی و ناڕوونیی به‌رنامه‌یی به‌شێك له‌ گرووپ و هێز و كه‌سایه‌تییه‌كان ده‌رده‌كه‌ون، په‌ره‌سەندنی بیری پۆپۆلۆلیستی و دیماگۆگی باشترین و به‌ڵگه‌یەکی هەرە ڕوونه‌ بۆ ئه‌م باسه‌. تائێستایش پشتگیریكردن و بێده‌نگبوون له‌ ئاست توندڕۆییی كولتووری سیاسیی هه‌ندێك له‌ وڵاتانی رۆژهه‌ڵات له‌ دیارده‌ زه‌قه‌كانه‌.
ئه‌وانه‌ی كه‌ ده‌یانه‌وێت ڕێگری له‌ بیری دیماگۆگی له‌م ناوچه‌یه‌دا بكه‌ن، پێویسته‌ له‌ چوارچێوه‌ی گه‌نده‌ڵی و بردنی سامانی گشتی و نادادپه‌روه‌ری كۆمه‌ڵایه‌تی بێنه‌ ده‌رێ، پڕۆسه‌ی شه‌فافیه‌ت و باشتركردنی گوزه‌رانی خه‌ڵك و ئازادییه‌كان ببه‌نه‌ قۆناغێكی دیكه‌وه‌، په‌ره‌ به‌ كاری هاوبه‌شی گرووپی بدرێت، ناسنامه‌ی نیشتیمانی كارتی به‌هێز بێت، ئه‌گه‌رنا دواجار بیری دیماگۆگی و پۆپۆلیستی هه‌موومان ڕاده‌ماڵێت و هه‌ستی بوونی ناسنامه‌ و نیشتمانپه‌روه‌رییش ده‌بێته‌ قوربانی چه‌ند هه‌ڵه‌یه‌كی زه‌قی به‌رژه‌وه‌ندیخوازیی چه‌ند كه‌سێك‌.
دواقسه‌، چ بكرێت بۆئه‌وه‌ی ببێته‌ به‌دیل بۆ پاراستنی دێمۆكراسی و بنیادنانه‌وه‌ی به‌ها هاوبه‌شه‌كان وه‌گه‌ڕ بخرێنه‌وه‌، باشترین ده‌رچه‌ بریتییه‌ له‌ هۆشیاریی تاك، هۆشیاریی تاك، هۆشیاریی تاك.