فازڵ میرانی
ئەگەرچی بەشێكی زۆری خەڵك خۆشەویستییەكی زۆر بەهێز و عاتیفەی بۆ عەبدولكەریم قاسم هەبوو، بەڵام خۆشەویستی و عاتیفە هیچ كاتێك بەس نەبوون بۆ ڕابەرایەتیی وڵاتێك. ئەو عێراقەی بەریتانیا لە دەستی عوسمانییەكان دەریهێنا و خوا لێی خۆش بێت مەلیك فەیسەڵی هاشمی یەكەمی بۆ كردە حوكمڕان وەكو حوكمڕانێكی عەرەبی موسڵمان ناساندی. ئەو حوكمڕانە چەندین سەختی و زەحمەتی بینی لە گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی و جوگرافی لە چوارچێوەی ئاراستەی سیاسی ئەو كات. لەو كاتەدا ئەم وڵاتە بە شێوەی جیاوازی ناوەڕۆك بەڕێوەدەبردرا، بە شێوەیەكی ئاڵۆز لە ڕووی پێكهاتەی نەتەوەیی و مەزهەبی.
هەر كەسێك بیەوێ زانیاری بەدەست بكەوێت، با بگەڕێتەوە بۆ كتێبە كۆنەكانی مێژوو و زانیاری لەبارەی ململانێی سەر خاكی رەشپۆش و خاكی میزۆپۆتامیا وەربگرێت كە هەمیشە شوێنێك بوو سەقامگیری بۆ ئەوانەی لە نیمچە دوورگەی عەرەبی و وڵاتانی رۆژهەڵات و باكوورەوە كۆچیان دەكرد. بۆ بونیادنانی هەر وڵاتێكیش پێویستە چەندین فاكتەرت هەبێت بەپێی ئەو پلانەی كە پێویستە جێبەجێ بكرێن و خودی دەوڵەت و سەركردایەتی ئەو دەوڵەتە سەرپەرشتی ئەو پلانانە بكات و جێبەجێی بكات.
بارودۆخی عێراق هەمیشە لە شوێنی خۆیدا وەستاوە بەبێ هیچ پێشكەوتنێك و زەرەری زۆریشی كرد و مەترسیدارترین بارودۆخ كە عێراق پێیدا تێدەپەڕێت ئێستایە كە خۆی لە هەبوونی هەڕەشە لەسەر ئاشتەوایی كۆمەڵایەتی دا دەبینێتەوە ئەمە جگە لە تۆمەت بەخشین بە یەكتر لەلایەن سەركردە سیاسیەكانی عێراقەوە. لەسەردەمی مەلەكیەت لە عێراق دا پارتی دیموكراتی كوردستان بەسەرۆكایەتی مستەفا بارزانیی نەمر دامەزرا، بزاڤی رزگاریخوازی گەلی كوردستان ناچار بوو چەك هەڵبگرێت بەتایبەتی دوای ئەوەی رۆژئاوا هیچ یەكێك لە بەڵێنەكانی خۆی جێبەجێ نەكرد هاوشێوەی ئەو بەڵێنانەی بۆ نەتەوەی عەرەب هێنایە دی، هاوكات حكوومەتی عێراقی هاشمی هەموو تواناكانی خۆی بەكارهێنا بۆ دژایەتیكردنی ئاراستەی نەتەوەیی كورد بەتایبەتی دوای دامەزراندنی كۆماری كوردستان لە مهاباد كە وای كرد چارەسەری سیاسی ببێتە تاڵترین چارەسەر بۆ شۆڕشگێڕانی كورد.
پەندێك هەیە كە پێویستە وەری بگرین لەكاتی مامەڵەكردنمان لەگەڵ حكوومەتە عێراقیەكان بەهەر شێوەیەك بێت ئەو حكوومەتە ئەوەیە، هەر حكوومەتێك بێتە سەر حوكمی عێراق لە دژی هەموو شایستەییە نەتەوەییەكانی گەلی كورد دەوەستێت ولەوانەشە لە نەزانی بێت یانیش بە ئەنقەست و لە هەردوو حاڵەت دا عەرەب وای دەبینێت برایانی كوردیان بۆیان نییە ئەو مافانەیان هەبێت كە ئەوان بۆ خۆیانی بە شایستە دەبینن بەڵام ئەوانەی ئەو باوەڕەیان هەیە دەتوانن لانی كەم بۆ ماوەی یەك كاتژمێر بگەڕێن عێراق چۆن دروست بوو و بە چ شێوەیەك.
كاتێك ئەو ڕستانە دەنووسم دەزانم هەر هاووڵاتیەكی عێراقی هەست بەوە دەكات ملیۆنەها كەسی عێراقی لە ژێر هێڵی هەژاری و دەربەدەری دا دەژین و سیاسیەكانیش تەنها بە پڕوپاگەندە خۆیان بەڕێوە دەبەن و بە دوای چەندین دەستكەوتی تەسكدا دەڕۆن كە هیچ یاسا و شەرع و ویژدانێك رێگەیان پێ نادات.
لە ساڵی 1961 و دوای3 ساڵ لە بوونی قاسم بە سەرۆكی حكوومەت، ئەو حكوومەتەی هاوشێوەی میسڕ لە چەندین ئەفسەری گەنج پێكهاتبوو وا لە وڵات تێگەیشتبوون كە وڵات سەربازگەیە و هاووڵاتیانیش سەربازن و پێویستە فەرمانەكان جێبەجێ بكەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش هیچ دەنگێكی نەبوو ئەمەش وا دەكات ئەو كۆمەڵگە نێودەوڵەتییە بەدوای ڕەفتارەكانی خۆی دا بچێت چونكە ڕەنگە ئەو شێوە ڕەفتارانە خەونی نەتەوەیەك لەبار ببات.
گەلی كوردمان و بەشێكی ئەو عێراقیانەی خەباتی چەكداریان لە جیاتی راكردن بەدوای دروشمی بێ واتا بوونە بنەما و بناغەی شۆڕش چونكە هەر زوو عەبدولسەلام عارف هەڤاڵ و دۆستی خۆی لەناوبرد و قاسم نەیتوانی لە خۆشی سەركەوتندا بژیت و تیایدا بەردەوام بێت، هاوكات عەبدولسەلام عارف دوای3 ساڵ كوژرا و برایشی بە دەستی سەعدون غێدانی دۆستیان بۆ دەرەوەی عێراق نەفی كرا. بەڕاستی ئێمە لە عێراق بە زنجیرە رووداوێكی سەیر و پڕ ژان تێپەڕبووین كە پاڵەوانەكانیان كەسانێك بوون وایان دەزانی عێراق تەنها بە توندوتیژی بەڕێوەدەچێت.
ئەگەر بە ئینسافەوە سەیری ئەزموونی حوكمی دوای2003 بكەین دەبینین ئەو ئەزموونەی بۆ حوكمی دوای دیكتاتۆریەت ئامادەكرابوو هەر زوو لەبار بردرا بەبێ ئەوەی مێشكی حوكمڕان بگۆڕدرێت بەڵكو هەمان عەقڵیەتی رژێمی جاران مایەوە و تەنانەت بارودۆخەكە خراپتر بوو و هیچ مەودایەكیش نەما بۆ پێداچوونەوە بە هەڵەكان، بۆیە ئێستا كاتی خۆیەتی بۆچوونی خۆمان و دیدی راستەقینەی خۆمان بۆ مێژوو بنووسین لە ترسناكترین قۆناغی مێژووی هاوچەرخی عێراق.
شۆڕشی ئەیلوول وەكو رووناكییەك هات لە دوای تاریكییەكی قووڵ، ئەو روناكییەی رۆڵەی گەلی كوردستان لە مامۆستا و جوتیار و دكتۆر ونووسەر و ئافرەت و لاو و پێشمەرگە لە ناوەوە و دەرەوەی عێراق چاوەڕوانی بوون، ئەم شۆڕشە بۆ هەموو عێراقیان بوو كە داوای ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستان دەكرد و پێشی ئەویش دیموكراسیەت بۆ عێراق بەڵام بە داخەوە پێیان گوتین تێكدەر و لە ڕێ لادەر، بەڵام هەمیشە گەلی كوردستان لە بە ئازایی و مەردی لە دژی هەموو زاڵمێك وەستاوە و تێكدەری هەموو كارێكی تێكدەرانە بووە لە دژی گەلی كوردستان، تێكدەری پیلانەكانی كیمیاباران و كوشتن و ئەنفال.
ئەیلوول، قوتابخانەیەك بوو بۆ فێربوونی واتاكانی ژیان و دەنگی ئازادی تیایدا بەرز بوو بۆ ئەوانەی مافی گەلانیان پشت گوێ خستبوو تا بزانن هیچ گەلێكی خاوەن ئیرادە لەناو ناچێت.
ئەو خوێنەی لە پێناوی كوردستان بەخشیمان و ئەو فرمێسكانەی لە چاوماندا وەكو باران هاتنە خوار و ئەو ئارەقەی لە جەستەماندا تووشی بەستان بوو، هەموویان نیشانەی گەورەیی ئەو گەلەن كە هەموو ئەوانەی تەنها باوەڕیان بە كودەتا هەبوو تووشی شۆك كرد، چونكە ئەوان هەمیشە پشتی خۆیان بە شەرعیەتی كودەتا یانیش دیموكراسیەتێكی شێواو حەشار دابوو، هەمیشە وایان كرد وڵاتی نێوان دوو رووبار ببێتە كورتكراوەی توندوتیژی و خنكان و شەڕ و كوشتار.
ئێمە ویژدانمان بەوە ئاسوودەیە بەوەی ئەركی خۆمان بەجێگەیاند بەبێ هیچ درێغیەك، ئێمە ئیدیعای نموونەیی بوون ناكەین و كاریش لە پێناو سەرخستنی گەلەكەمان دەكەین بۆ گەیشتن بە ئایندەیەكی باشتر بسم اللە الرحمن الرحیم »وقل اعملوا فسیری اللە عملكم ورسولە والمۆمنون«.
شكۆ ودرود بۆ ڕابەری گەلەكەمان مستەفا بارزانی و هەموو شۆڕشگێڕێكی كورد و عێراقی..
سڵاو و دروود بۆ كوردستان وپێشكەوتن بۆ عێراق..
سەرشۆڕی و زەلیلی بۆ هەر كەسێك خراپی بۆ كوردستان بوێت.